24 sierpnia 1991 roku Rada Najwyższa, czyli parlament ówczesnej Ukraińskiej SRR, przyjęła akt, w którym proklamowano niepodległość Ukrainy i powstanie niezależnego ukraińskiego państwa, a tym samym wystąpienie z ZSRR. W Deklaracji niepodległości odwołano się do Rusi Kijowskiej, wspominając o „kontynuacji tysiącletniej tradycji państwowości w Ukrainie” i powołano się na prawo do samostanowienia przewidziane w Karcie Narodów Zjednoczonych.
Deklaracja niepodległości Ukrainy
Deklaracja była odpowiedzią na przeprowadzony kilka dni wcześniej w Moskwie Pucz Janajewa, nieudany zamach stanu przeprowadzony przez „twardogłowych” liderów partii komunistycznej, będący próbą przejęcia władzy przez KC w całym ZSRR i powstrzymania rozpadu systemu komunistycznego.
W odpowiedzi na moskiewskie wydarzenia, ukraiński parlament zwołał w sobotę specjalną sesję, na której debatowano przez kilkanaście godzin. Ukraińscy komuniści zrozumieli, że muszą poprzeć Deklarację niepodległości, aby zdystansować się od moskiewskiego puczu.
Efektem obrad było opowiedzenie się za proklamacją niepodległości przez przeważającą większość 321 deputowanych przy zaledwie 2 głosach sprzeciwu i 6 wstrzymujących się. 31 deputowanych nie wzięło udziału w głosowaniu.
Parlament wezwał też do przeprowadzenia ogólnokrajowego referendum w sprawie Deklaracji.
Niepodległa Ukraina i koniec ZSRR
Deputowani od razu przystąpili do reform, zdecydowali m.in. o przekazaniu sobie jurysdykcji nad wszystkimi siłami zbrojnymi znajdującymi się na terytorium Ukrainy, utworzeniu Gwardii Narodowej Ukrainy, czy nacjonalizacji majątku Komunistycznej Partii Ukrainy i zawieszeniu jej działania. Władze Kijowa zdecydowały natomiast o nazwaniu centralnego placu Placem Niepodległości.
Referendum odbyło się 1 grudnia 1991 roku. Za Deklaracją niepodległości opowiedziało się ponad 90 proc. Ukraińców, przy frekwencji wynoszącej 84 proc. Tego samego dnia prezydentem Ukrainy został wybrany Leonid Krawczuk.
Dzień po przeprowadzonym referendum, Polska, jako pierwsze państwo na świecie uznała niepodległość Ukrainy. 8 grudnia, nowo wybrany ukraiński prezydent wraz ze swoimi odpowiednikami z Rosji i Białorusi podpisali porozumienie białowieskie, które powołało Wspólnotę Niepodległych Państw, tym samym rozwiązując ZSRR.
22 sierpnia 1992 Mykoła Pławjuk, ostatni emigracyjny prezydent Ukraińskiej Republiki Ludowej (niezależnego państwa ukraińskiego powołanego po I wojnie światowej, które zostało opanowane przez bolszewików w 1920 roku) uznał Leonida Krawczuka prawowitym prezydentem Ukrainy. Wręczył mu też akt stwierdzający, że Ukraina jest prawną następczynią Ukraińskiej Republiki Ludowej.
Na pamiątkę proklamacji niepodległości, od 1992 roku, każdego 24 sierpnia w Ukrainie obchodzony jest Dzień Niepodległości.
Autor: Maciej Zaremba